http://www.nsu.ru/classics/pythagoras/Lacatos.pdf

���� �������

����� � �����������

(����������� � �������������� ��������� ������������ 30 ���� 1973 �.)

������������ ��������� � ������� ������������ ����� ���� �� �������������� ������������ �������������. ������ �� ������ — «scientia», � ������ («science») ���������� ����� ���������������� ������������� ������. �� ��� �������� ������ �� ��������, ��������� ��� �����������? ������������ ������� �������� �������������� ���������, ���������������� ������ ������������ �����������, ������� �� ������ � ���������������. �� � ����� ������ �������� ���������� ������ ����� ������ � ������������ ������� �� ����� ���������� ���������: ��� ����� ��������� � ������������ ����������.

������ �������� �������� ������ ��� �������� ���: ��������� ����������� ���������� �������, ���� ����������� ����� ����� ����� � ���� ���������� ������. �� ������� ����� ����������, ��� ��������� ����� ���� ��������� ������� ��������� ����������. ���� ���� ���� �������� ������������� ��������� ������, ��� ������� ����������� ������� � ������� � �������, � ��� � ��� ��� ������. � ������ �������, ������ ������ ��������� ��������� ���� � ������ ����� �������. ������ ������� — ����� ������������ �� ��������� ������ �� ����������� ����, ���� ��� ������ ������� �� ����� � ��, ��� ���� ������������� �� ����������. ������� ������� ������� ���� �� ������ � �������. � � ����� ����, ������������� ������� �������� ������ �������� — ��� ���������� ����������� ���� �� ��������� � ����� ������� �������. ������ �������������� �����-���� ������ �� �������� ���������������� ������������: ������, ��� ���������������� ������������.

����� �������, ����������� ����� ���� �������������, ���� ���� ��� �������������� ����� �������������� � ��� � ���� �����, � ��� ����� ���� ������ � ������� ����� ������, ���� ���� ��� �������������� �� ���������� ������� � ����� � ���� �� �����. ������ ����� ����� ������� ������� �������� ���� � ��� ������, ����� ����� � �� ��������, �� ������ ��� � ���, ��� ����� � �� �� �����.

�������������� �������� ������ �� ����� ������ ������ � � ��������������� �������� �� ������������ ���. ����, ��������������, ��������� — �� ��� ��������� ������������� ���. �� �����������, ������� �������� ������ �� ������� �� ������������� ���, ���������� ��� ����������� �. Ÿ ������� �������� ������� ������ �� ����, ��������� � ������� ������������ ������������ �������. ��� ������ ��:

«������ � ���� �����-���� ����� (� �������, ����� ��� ����� ����� �� ���������� ��� �������� ����������) � ��������� ��������: ���������� �� ����� �����-���� ����������� �����������, ��������� � ����������� ��� ������? ���. ���������� �� ����� ����������������� ��������������, ����������� � ��������� �������������? ���. ��� ���� ��� �����! ���� � ��� ��� ������, ����� �������� � �������».

�� ��� � ����� ������ ������������ ����� «�����������������» ��������������? ���� ����������� �������� ���������� ������������ ���� �� ����������, �� ��������, ��� ��� ����� ��������� � ���������� �����������, ���������� �������������� ����������� � ���� ��������������. ���������, ������� ������� ������� ������������ ��������, ������� ���������� � ��������� ������������������ ��������������. ��� ������� ���� ����������� ������������������ �����������, ������ ��� �� ������ ������� ����� �� ������ ���.

� ������� ����������� ������ �������������� � ������� — � ���� �� �������� ������� ������� � ���, ��� ������ ������ ���� ������������ �������. �� ��� ����� ����� ������������ ������?

�� ���� ������ ����� �������� ��-�������. ��� ������ �����, ��� ������� ���� ������ � ������� ������. �� �������� ���, ��� �� �������� ������� �������: �� ������ ������� ������, ������������� �������. � ���������, �� ���������, ��� ����� ���� ������ �� «�������», ������������ ��������. �� ��� �� ����� ��� �����������: ���� ������ ���������, ��� ������� ��������� �� ��������, � �� ������ ������� ������� ����� ��������� �� �������� ���� � ��� ������, ����� ��� �� ����� ������ ���� �� �����. �� ���� ��� ������! ������� ������� �������� ����������� ������ ����������, �������� ������� ������� �� ��������� �� ��������.

������� �������� ��������, ��� ������ ������� �� ����� ���� �������� �� ��������� ����� ������; ������ �� �� ��� ��� ����� �������� � ���, ��� ������� ������ ������������ �� ������ ������. ������ ������ ��� ������� ������������� ������������ ������ �����?

����� ���� ���������� ������������ ����������. ������ ��������� ������� ���� ������ ����������������, �������������� ������ «�����», �� ���� ���������� ������. � ����������� ����, ����� ����� ������ �����������, ������ ��������� ���� ������ � ���� � �������, � ������� � �����������. ���� �� ���-���� �������� � ������������ ���� �� �������� ���������, ���������� ����� ������ ���� �� ��� ������� ������ ���������. ������������� ������ �� ����� ���� ���������: ��� �� ������ �������� ��������. �� ��, �������� ���������� �����������, ����� ��������� � ��� ����� �������� ����������� � �������� ��������. ������� �� ���������� ������� �������� � ��� ����� �������������� ������. �������� ������ ������ � �������, �� ��� ����� ������ ������� ��������� �� ����������, �������������� ����� �� ��������: ��� �� ������ �������� ��������. ����� ������ ���� ���������� ������������� �������������. �������, ������������� �������������� ����� ������, ��������������� «����� ������»: �� ������ �������� ������ ��� �����������, ���������� ��� �������. ����� �������� ������� ���������. ������, �� ������������� �������, ��������� � ��������� �����������, ����������� ��� �������� ��������.

� ������ �������� ������ ������� � �������� ���� ������� ������ ������, ��� �� ��������� ��������� ���� ������������. �� ��������� ������ �������, ��� ������ ������� ������������� ����� ������, ������ �� �� ����������� ������. ����� � ������ �������������� �������� �������, ��� ���� ����� �� ����������������� ��� ������� ������� «�������������� ������ ������������������� �������, ���������� ������������� �� �����». ������ � ����� ����� �� ���������� � ���, ��� ��������� �� ������������� �� ���� ����������, � ������ ��� ����� ������� ���� �� ���� ���������! � ���� ��� ������� ������ ��������� �����������, ��� ����� ����������� ������� ������ � ����������, ����� � �����������?

���� ����� �� ���� ������ ��� ��������� � ��������� ���� � ������ «����������� ������». ����������� ������ ��������� ���������� ����������� ��������� ������ �������� ������� ������ ��������� ������������. ���� �������������� ����������� ������ ������, ��� ������������� ��� �������, ���� ����������� ����� ��� ������ ����� ����, ��� ������ �� ������. ����� �������, ��������� ������� ��������� �� ����� ��������� ��, ����������� ���� �� ������� ������. � ������������ ���� ����� ���������������: ������ ������ �����-����� �������� ����� ������ � ������������ �� ������������� ����������� ������� �� ������ ������ � ������ ������������ � ������� �������� � ������� ������������.

������ � 1934 ���� ���� ������, ���� �� ����� ����������� ��������� ������ �������, �������, ��� �������������� ����������� ���� ������, ������� ��� �������������, ����������� ������ ���� ��� ����� ���������� ������������. ���� ������ ����, �� ��� ������� ������ �� ������ ����� �����������, �� � ����� ����������.

��� ����� ����� �������� ��� ����������� ������, � ������ �������� ������ ������������ �����������. ������ ����� ���� �������, �� ���� ������������ � ���� ������, � ��������, ��� ����� ���� �������������, ���� ���� ��� ��������� ������������� ������� � � ������. ��� ��������, ��� ������� ���� ��������� �������� ������ ����� ���� �������� ���������� �� �������� ������. ������ �������� �������, ���� ����� ������� ���������� ����� �������� �����������, ������� � �������� ����� � ������������; � ��� ����� �������������, ���� ������ ������������ �� ����������. �� � ����� ������ �� ����� �������� ������� �� ����� �������� � �������������� ��������, �� ������ ����� �������� � ���������� ��������. �������� ��� �������������� ������� �������� �������, ���� ��������� ������ ��������� ����������� ������������� ����� ������, �������, ���� ������ ��� ����� ����������, ����������� ��������. ���� ��� ������������ ��� �������, �������� ���������� ������������. �������� ���������, ��� ��������� �� ��� ���������� �� ���������, — ��� ������ ���������. ���� �� ������������� ������ ���������, ��� ��������� ��������������� ���������� ������������� �������. ����� �������, �������� ����� ����� � ������������� ������, � ��������� �������, � ����������� �� ����, ������ �� �� ������ ������������� ��� �������.

�������� �� ������������ �������� �������� ������������������ �������� �������� ������������� ����� � �����������? ���. ���� �������� �� ��������� �� �������� ������������� �������� ������� ������. ������ ���������� ����������. ��� �� ������������ �� ������ ������ ������, ��� �� ������������ �����. ������ ��� ���������� ��������������� ��������, ����������� ��� ���������� ��������, � ���� �� �� ������ ��������� �����-���� ��������, ��� ������ ���������� �, �������� �������� �� ������ ��������. ��������, ��� ������ � ����� ������ ������� �� ���������, �� ����������� �� ������ — � �� �� ������������. �������, � ������� ����� ������� ���������� ��������� � ���, ��� �������� ����������� ������ ������ � ����. �� ��� ����� ��������� ���� ���������� ��� ����� ����, ��� ������ ���������� �� ������� ������. ���� �� ������ ������� ������-������ ������������� �������, ��� ����� �������� �� ��������� �� �� ����� ������, ���� ������ ��� �� ��� �� ��������, ��� � ��������� ���������.

�� � ��� �� ����� ������� ������������� ������� �����? ������ �� �� �������������� � ����������� � ���, ��� ������� ��������� ������������ ����� ����� ���� ���������� ��������� ��������, ��� ��� �������� ��������� �� ����� ������� � ������? ����� ���, ���������� ������������ ������� �����, ������ � ������ ���������� ����� ����, ��� ������ ��������� ������������� �������� ������������������. � ���� ��� ����, �� �� ���������� ����� �������� ����� ������ � ������������, ����� ������� ���������� � ���������������� �������, � ��� �������� ������������ ��������� ������� ���������. �� ����� �������� ��� ����������� ������ ����� ������� ���������� � ���������������� ����������� �� ��� �� ����� ����������?

��������� ��������� ��� � ��� ������������ ����������� ������-����������������� ��������, �������� ��������� ��������, ������� �� ������, �� ��� �� ������ ������.

��-������, � ��������� �� ���, ��� �������� �������� ��� �������� ������� ������� ���������� �������� �� ������������� ��������, �� ����������������� ���������. ����� — ��� �� ������ ����� � ������, �� ����� ������� � ������������. ����������� «��� ������ �����» ����� ������������, ���� ������� ���� �� ���� ������ ������. �� ����� ����������� ����� � ������ �� ��������� � ������� �����. ����� �������, � �������, �� �������� � �������� ������ �� ������ �������������: ���� ������� �������� � ������ ����������. ��� ������ ������ ���������� ����� ���� «������ ����» ������������� ���������. ��� ���� ������ �������� �� ������������ ������� «�������� ������» ��������������� �������. �, ��� ��� ����� �����, ����������������� ��������� ����� ���� ��������� — ������ �������� ������� �������, ������� ��������� ������������ ��������� �������� � �������� �� � ���������� ������������� � ������� ��������� �������������� �������. � �������, ���� ������� ��������� �� ���, ��� ������ ���������, ����������� ��������� � ��������� �������������, ���������� ����������� ���������, ��������������� ����� ��� ��������� �����, � ����� ����� ������ �������������, ���������� ������ ��� ���������. �� ����� ���� ��������� ����������� �� ��� ��� ������� � ��������� � �����������������, ����� � ��������, ����� ��������� ��� ��������.

����� �������, ������ ��������� �������, ������ ��������������� ���������, ��������� ��������, ��������, �������� — ��� ��� ������ �������� ������������������ �����������, ������ �� ����� ������ ���������� ������ �����, � ����� ������ «�������� ������» � � ������������ ���������� ������� �������. ������ �� ��� �� ����� ������ ������ �������� ����� ���������� �������� � ���������� ��������. � ���� ������, ��� ������ ��������� �������������� � ������� ��������������. �� ��������� �� ��� ������? �� ����� ����� � ��������, ������ ������ ��������� ����������������� ���������. �� ��� ����� �������� ������� ��� ������������� ��������� �� ������������� ��� �����������?

������� �������, �������� ������� �� � ���, ��� ���� ������ �������� ������������, � ������ ���. ����� ������ ����������� ���� ������, ��� �� ��������� ���� �������� ����; ����� ����, �������� ���� ���������� ����������� �������. �������, ���������� �����, �������� ������ ��������������� ��������� ����������� ����� ����� � �������������. �� �� ���� ����������������� ����������, ���������� �� ����������, ������������ ���� ����� �����. ��� ������������� ����� �����, ������� ���� ���� ���������� ����������, ��� ������������� ������������ ���������� ���� ������������� ����������. � 1686 ����, ����� ������ ����������� ������ ����������, ������� ��� ������������� ������, ���������� �����. ����� ���������� ������ ������� ������ ����������������� ��������, ���������� ������ ������.

����� ��������� ������ ������� ����������, ��� ������ — ��� �������� ����, ����������� �� ������ ������. �������� ������ �������, ��������� ������, �������� �� �������������� ��� ��������������� ����������, ������� �� ��������; ������ ��������� �� ������� ��������. ������, ���������� � ������ ������������ ���������, �� ������ ���������� �������� ������ �� �������� ������� ���� ��������, ��� ��� �������� ����� ��������� ��� ����; �� �������� � ��������� �� ������� ������, � ����� ����� ���� ��� ����� ����� �����. ��� ���� ����������. �� ������ ��������� ��� ����, ����� ������ � ������ ��� ����� ������, ������ ������ ���������, ������ � �������� ���, ��� ������������ ������. ����� �� ������� ������ ������ ����������� ������������� � ������ �������� ������, ������� ������� �� ����� �� �����������. ��� �������, � �������, ����������������� ��������� ���������. � � ������ ���� ������� ������������ ������������: ���� �������� ������� ���������� ����� ����� ������� �����, � ����� ���� (����� ��� ����� �� ����� ���������� ��������), ��� ���������� �� ����� �����������. �� ��������� ������ � ������ �� ������ �� ������ ����� ����������. ����� �������, � ������������� ����������������� ��������� ������ ����� � �������� ����� ������, ����������� ������.

� ����������� ����������, ��������, ������ ��������������� ���� ��� ����, ����� ����������� ���� � ������ ��� ��������� �����. � �������, ������������ �� �����-������ �������� � ������� ����� ������������ �����? �������! �������� ��������� ��������� ������������. ���������������, ��� �������� ���������� ��������� �������� ������. ���������������, ��� ���������������� ��������� ��������� � �������� �������� � ������������ ��������� ��������. ���������������, ��� � ���������������� ��������� �� ����� ���������. ���������������, ��� �� ����� ���������� ����� ����������������� ��������. ������ ������������ ��������� ���� ������� � �������������, �� ��� ��������� �������.

��������, ������� ��, «��������» ��� ��� �������. �� «��������» ��������� ������ ����� �������� ������ � ������ ������ ������������; �� «��������», ������ ������ ���������������� ��������� ��������� � ����������� �������� ������. �� «��������» ������� 1953 ���� � �������, 1956 ���� � ��������� � 1968 ���� � �����. �� «��������» ��������-��������� ��������. �� ��� ��������������� �������� ���� ��������� ����� �� ���������, ����� �������� ������������ ������ �� ������� ������. ������������ ��������� ������� � ����� ������; ������������ ��������� �������� � ������ � ������, � �� �������� ���� ������� �� ���, ����� �������� �� ����.

������� �����. ��������� ������������� ��������� �� �������� ���������� ��������: ������ ��� ���� � ���, ��� �������� �������� ����� ��������. ��� ������ ������� ��� �������� ������ � ���, ��� ������������ ����� ������ ������� �� �����, ������� �� ��� ��� ���������� �� �����������. ������ ��� ���������� «������������» �� ����� ������������� ���������, ��� ��� ������������ ������, ��������� ��� ����������������� ��������� ��������� � ������ ����������� ��������. �������������� �������� ����� �����������, �������������, ������������ ������������: �� ����� ������ �������, ����� ������ ��� �������. ���, ��� ������ ������� �� �������, �� ����� ���� � ������ � ����������� ����������������� ����������.

�� ��� ���������� ������� ���������? ���� ������� ��� ������������� ���������, ���� �� ������� ������������, � ������ ���������, ������ ������ ����� �������� � ������. ��� ���������� ������� ���������. ������ ���� ����� ���������������� ����� ���������� ���������� ���������� ���������, �� ����� ���������� ������� ���� � ����������� ���������� � ���������� ������ � �� �������������.

� ������� �� �������, ����������� ������� ����������������� �������� �� ������������ ����������� ������������� �������. �� �������� ����� �������� ����� ���������� ����: ����� ������������� �����������, ����� ��� ��������� ����������� � ����� ���� ��������������. ������� — ��� �� ������������� �������� ���������� ����������� ���� ������������. ������� ������ ���� ��������������: ��� ������������ ����� ������ ������ ������������ ������. ��� ��������, �����, ��� ������� ��������� ������ ������� � ����������, ��������������� ����������� �������������. ������� ����� ��� ���������� � �������, � ����. ��� ����� ��������� ������������ ����������� ������������ ������� � ��������� ���� ��������� ������: ����������� ����������������� ��������� ������ ���������� �������������� ����������.

�������� ���������� ������ ����� ������ � ������������ ����� ������ �������� ����� ��� ������������������� �������. ������ ��������� ���� ��������� ������������ �������� � 1616 ���� ��� �������������. ��� ���� ��������� �� ������� ����������� ���� � 1820 ����, ����� ������� ����� � ������������� � �������, � ��� ����� ��������� �������. ����������� ������� ���� � 1949 ���� ������� �������� ������� ������������; � ���������, ����� ��� �������� �������, ���� ���������� � �����������; ����� �������� �������� �������� ���� ���������������; ������ ����������� ����� ������ ������, ��� �������� ����������� ������, � ��� — ������������ ������������. �������������� ������������ ������ ����� ��������� ����� ����������� ������� ����� ��� ����, ��� ��������� ������������. ��� ��� ��������� ������ ������������ �� ��������� ����������������� ��������. � ������� �������� ���������� ������� ����� ������ � ������������ �� �������� ��������� ���������� ���������: ��� ����� ��������� ��������� � ������������ �����������.

������� � ����������� �. �������
��� ��������� �. ���������

����������: ��� ������� �������, ��, ��������. ������������� ������� ����� ������� ���� ����������, �� �������� ���� �������� ����������� � ����������������� �������-���������� ��������. ������� ���������� �������� ����� �������� � 1941 �� 1965 ��.